Select Page

در روزهای آخر هفته قبل سیلاب مخرب جنوب مشهد در ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ با حداقل هفت کشته همراه شد. شهر مشهد با مساحت ۳۵۱ کیلومترمربع، براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ مشهد با سه میلیون و یک‌هزار و ۱۸۴ تن جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران است. مناطق شهری که در سیلاب ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ دچار سیلاب شدند، عمدتاً در مناطق ۷ و ۸ و ۹ شهرداری مشهد قرار داشتند که برپایهٔ همان سرشماری حدود ۷۰۰ هزار نفر جمعیت دارند. براساس توسعهٔ شهری مشهد در طی چهل سال گذشته، می توان دریافت که بیشتر این بار جمعیتی در سال‌های بعد از ۱۳۷۰ در این ناحیه مستقر شده‌اند. در دهه‌های ۹۰ به‌بعد احداث بلوار نماز و بزرگراه کمربندی جنوبی مشهد عملاً با مداخلهٔ انسان ساخت مخرب در محیط طبیعی جنوبی مشهد همراه شد. آبراهه‌های جنوبی مشهد به‌این‌ترتیب قطع و تخریب شد و توسعهٔ شهری را با حذف پوشش طبیعی سطحی و ساخت خانه‌ها و مجتمع‌های آپارتمانی در شهرک‌هایی مانند طالقانی دنبال کرده‌اند که از مناطق اصلی آبگیری‌شده پس از ۳۸ میلی‌متر بارندگی در سیلاب ناگهانی چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ است.

الگوی شهرسازی پرمخاطره در مشهد یادآور توسعهٔ شهری در شمال شیراز است که با سیلاب ۵ فروردین ۱۳۹۸ شناخته می‌شود. در فروردین سال ۱۳۹۸ بعد از  بارندگی‌های تعطیلات نوروز، سیلاب ناگهانی (flash flood) از باند شرقی مسیر بزرگراه شیراز مرودشت (تنگ الله‌اکبر) و از سمت شمال‌شرق در ساعت ۱۰:۱۲ دقیقه به‌سوی دروازه قرآن به راه افتاد و  ۲۱ نفر کشته و  164 نفر مجروح به‌همراه داشت. مسدود کردن مسیل و ساخت بزرگراه شیراز-مرودشت در محل مسیل دلیل اصلی بروز این سیلاب بود. در نوروز ۱۳۹۸ با وقوع سیلاب در ۲۷ اسفند ۱۳۹۷ تا ۱۷ فروردین ۱۳۹۸ بیشترین گزارش‌ها از خرابی‌های ناشی از وقوع سیلاب در ایران دریافت شد. ۲۷ استان از ۳۱ استان کشور از این سیلاب وسیع تحت‌تأثیر قرار گرفتند، به‌نحوی‌که حدود ۱۶.۵ میلیون نفر از هموطنان از این رخداد آسیب دیدند و در حدود ۲.۵ میلیون نفر کسانی بودند که سیل در زندگی‌شان خسارت‌های مستقیم جانی و مالی برجای گذاشت. ۷۸ نفر کشته شدند و استان‌های گلستان، کرمانشاه، فارس، لرستان، کهگیلویه‌وبویراحمد، چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان بیشترین خسارات را دیدند. همچنین، خسارات مالی حدود ۶.۵ میلیارد دلار برآورد شد، به‌نحوی‌که فقط خسارات وارده به بخش کشاورزی حدود ۱.۱ میلیارد دلار بود. پارک‌های ساخته‌شده در حریم و مسیل رودخانه‌ها همچنان با تخریب مسیل‌ها و دامنه‌های کوه‌های جنوبی مشهد، عملاً مناطق خطرناکی برای وقوع سیلاب‌هایی مانند سیلاب ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ ایجاد کرده‌اند. این محل‌ها موقعیت شهرک‌سازی‌های جدید در حدفاصل بین بلوار نماز و کمربندی جنوبی مشهد و پارک‌های آن فضای سبز همگانی مردم است.

در بالادست آبراهه‌ها نیز روند تخریب مراتع با فروش سریع زمین‌هایی که ملک شخصی افراد محسوب می‌شوند، ادامه دارد و با این وضع آبخیزداری، همچنان مانند قبل از سیلاب‌های ۹۸ نگران‌کننده است. رونق فروش و تبدیل زمین‌های اطراف مشهد و مراتع به منازل و مجتمع‌های مسکونی و از بین بردن درختان، به‌ویژه درختانی که باغ‌ها و حوالی زمین‌های کشاورزی قرار گرفته‌اند و دارای مالک شخصی هستند، کل این پهنه را مستعد وقوع سیل‌های بعدی کرده است. لازم است در اصلاح وضعیت شهری، شهرسازی سازگار با محیط‌زیست برپایهٔ نفوذپذیر کردن زمین و برچیدن موانع انسان‌ساخت در آبراهه‌های دامنه‌های جنوبی مشهد مدنظر قرار گیرد. سیلاب‌های مخرب‌تری در راه است، هوشیار باشیم.